Tai: Hadithi ya jinsi jicho la tatu linavyokabiliana na kutoweka nchini Kenya

Na Curity Ogada

Tai wa Afrika wanaelekea kutoweka.
Sita kati ya spishi 11 za tai barani Afrika ziko katika kundi la hatari kubwa ya kutoweka
Kati ya 2000 na 2020, kesi 257 za sumu zilizohusisha vifo vya wanyamapori 8,172 zilirekodiwa, kati yao 775 tai.
Soma kuhusu Sanctuary ya kwanza kabisa na pekee ya Vultures barani Afrika iitwayo Kwenia Vultures Sanctuary.

Nilianza kuwafahamu tai nikiwa na umri mdogo sana, walikuwa kila mahali! Muonekano wao wa kustaajabisha kwa kawaida ndio ulivutia umakini wangu. Manyoya yao yalikuwa yamevurugika kila mara na baadhi ya sehemu za miili yao hasa shingo na vichwa vilikuwa vipara tu. Midomo yao mara nyingi ilikuwa na damu, macho yao yalionekana karibu kufa. Midomo yao haikuweza kuainishwa kuwa ya kuvutia, yenye ncha kali na iliyonasa ili kuwasaidia kurarua mizoga.

Sio ndege wazuri zaidi. Hawana sifa bora, ni rahisi sana kuzipuuza. Kwa kweli, wao huja wakiwa na wasiwasi kidogo hasa ikiwa wataamua kuja kwa wingi na kuzunguka eneo fulani linalohitaji kupata mzoga unaooza. Hakuna anayewatilia maanani tai isipokuwa wapo katika njia yao, isipokuwa ushuhudie kuwaona wakitoa mizoga. Wanaonekana kutoongeza thamani yoyote, ni ndege wengine wachafu na wabaya.

White backed vulture in a tree in Masai Mara National Park Kenya. 1 — White-backed vulture (Gyps africanus) resting in dead tree in Kruger national park South Africa. Picha: CreativeNature_nl

Bila kujua, tai ni ndege wa kupendeza sana. Wanapenda kupanda na kulisha kama kikundi, zaidi kama familia. Tai ni zaidi ya sura yao tu, wao ni kama mnara wa lindo/mlinzi, wanaona tusichoweza kuona, na wana macho kila mahali, wakitazama na kuhitaji kuona mzoga wowote. Wanaona siri, ajenda iliyofichwa, wanaona uovu. Wao ni jicho la tatu, polisi.

Daima wanatazama kutoka mbali juu, wakingojea kifo na kutua juu ya mzoga.

Kwa miaka mingi, niligundua, sikuwaona tena tai wengi kama nilivyokuwa nikiona. Wamekuwa adimu kweli kweli. Nilipohamia Nairobi, miaka mitano iliyopita, ningewaona karibu na Uwanja wa Nyayo, kilomita chache kutoka Wilaya ya Central Nairobi. Walikuwa wametambua machinjio, yanayojulikana kama “Bama”, ambapo wangekula mabaki ya ng’ombe, mbuzi na kondoo waliochinjwa.

Vulture scavenging open land for carrion in Masai Mara Park Kenya 1 — *Tai akitorosha/akifukuza katika eneo/ardhi wazi kwa ajili ya mzoga katika Mbuga ya Maasai Mara,Kenya*. picha:byrdyak

Kadiri miaka ilivyosonga mbele, niliona kupungua kwao kwa kasi kutoka machoni.

Mnamo mwaka wa 2015 Birdlife International ilitoa tangazo ambalo lilileta mshtuko katika jumuiya yote ya uhifadhi: Tai wa Afrika wako kwenye mteremko mkali kuelekea kutoweka. Kwa jumla, aina/spishi sita kati ya 11 za tai barani Afrika ziliwekwa katika kategoria ya hatari ya kutoweka – ikionyesha kupungua kwa kasi kwa idadi ya watu ambayo ilikumbusha kutoweka kwa tai wa Asia katika miaka ya 1990.

Wako Tai wapi siku hizi?

Msako wangu wa kuwatafuta ndege hawa wa ajabu ulianza katika kaunti ya Kajiado, ndiyo tajiri zaidi nchini Kenya linapokuja suala la wanyama pori.

Kaunti ya Kajiado iko kilomita 62 kutoka Kaunti ya Nairobi. Unaweza kufikia miji yake mikuu: Kitengela, Rongai na Kiserian kwa usafiri wa basi lakini maeneo mengine yako mbali na ndani ndani sana, mtu anaweza kutumia pikipiki pekee kuyafikia.

Kiserian town Kajiado 1 — *Mji wa Kiserian, Kajiado*

Kulingana na Sensa ya Watu na Makazi nchini Kenya ya 2019, wakazi wa kaunti ya Kajiado walikuwa 1,117,840. Ina kiwango cha ukuaji wa kila mwaka cha 5.5% na msongamano wa watu 51 kwa km2. Shughuli kuu ni pamoja na ufugaji, uchungaji wa mifugo, utalii na kilimo.
Mashirika ya Uhifadhi wa Wanyamapori ya Kenya yanaripoti Kaunti ya Kajiado kuwa mwenyeji wa idadi kubwa zaidi ya hifadhi (24), ikifuatiwa na Kaunti ya Taveta.

Kituo changu cha kwanza, Isinya. Kwa sababu ya ukubwa wa Kaunti ya Kajiado, ninalazimika kuendelea na utafutaji wangu kwa kutumia pikipiki.

Paul Kimani mwenye umri wa miaka 24 ananichukua na kuamua kunitembeza. Mtaro/uwanda (terrace)una upepo mwingi na vumbi, Kajiado imekuwa na sehemu yake nzuri ya misimu ya kiangazi na siku hii haikuwa tofauti, lakini sikuwa na wasiwasi.

Paul Kimani a Kajiado county resident 1 — *Paul Kimani mkazi wa kaunti ya Kajiado*

Paul anaifahamu Kajiado vizuri, mbali na kuwa dereva wa magari, alizaliwa hapa. Maisha yake yamekuwa Kajiado, tangu alipokuwa mtoto mdogo hadi sasa mwanamume wa familia ya wasichana watatu, anapapenda hapa. Lakini kaunti aliyoijua wakati huo, wakati wa miaka yake ya ujana sio ile tena.

Kajiado ina ardhi kubwa ya wazi, nyingi ya umma lakini nyingine ni ya watu binafsi, iliyojaa miti ya mshita na nyasi chache. Tunapita karibu na wahamaji kadhaa, wakihamisha ng’ombe wao kutafuta maji. Ni msimu wa kiangazi, zaidi ya miezi mitano hakuna mvua na ni dhahiri. Mara kwa mara tunawaona Impala(swala pala) kwenye kichaka cha mbali, hakuna chochote zaidi katika suala la wanyama wengine.

Corner baridi mountains Kiserian 1 — *Milima ya Kona baridi, Kiserian*

“Tulikuwa na wanyama wengi wanaotembea katika maeneo haya, wengi wao wakiwa Pundamilia, Impala, Kiboko”, Paul anakumbuka. Anatabasamu kidogo kwa kumbukumbu za nzuri.
Kuna upepo mkali sana hapa na baridi, baridi sana, meno yangu yanagongana. Mahali hapa “kona baridi” ambayo Paulo anaiita “kona ya baridi” iko kilomita chache kutoka Kiserian. Ni nzuri sana lakini hakuna wanyama wanaoonekana. Nyumba chache za makazi binafsi zinaweza kuonekana kwenye vilima vya mbali.

“Kulikuwa na wanyama wengi wa porini waliokuwa wakizurura maeneo haya. Katika eneo hili ilikuwa huwezi kukosa angalau wanyama 3-10 wakila tu au wakati mwingine kutafuta maji,” aliendelea.

“Wengi wao ni Impala na Pundamilia, na hakuna mti ambao ungekosa familia ya ndege, kulikuwa na ndege kila mahali na tai walikuwa miongoni mwao.
Nisingesafiri kilomita moja kabla ya kuona angalau tai 4-5. Walikuwa sehemu ya jamii. Binafsi nilipenda tai, kuna wakati nilimkuta mmoja amekufa na nikahifadhi mifupa yake, kiukweli sikumbuki mifupa iko wapi sasa,” anatabasamu kwa kumbukumbu nzuri.

Paul points an area that was swarmed with animals and vultures in the past 2 — *Paulo anataja eneo ambalo hapo awali lilikuwa na wanyama na tai*

“Lakini huko nyuma katika shule ya sekondari miaka ya nyuma kulikuwa na tukio, swala pala/Impala wawili walikuwa wameuawa, na kando ya nyama iliyooza, kulikuwa na tai 8 wamekufa, lakini ilikuwa ndio mwanzo tu ikawa kawaida, ungekutana na ndege kadhaa. pundamilia au swala pala/ impala wamekufa na tai wasingeweza kukosekana mbele ya macho”, alihangaika na aya yake ya mwisho, “rafiki zangu siku moja walikamatwa na baadaye kufikishwa mahakamani, siku chache baadaye mmoja wao aliachiliwa kwa dhamana, mwingine walioachiliwa baada ya wiki kadhaa, nilisikia walitozwa faini ya ksh.300, 000 wakati huo na wazazi wao waliuza baadhi ya ng’ombe ili kutuliza hali.

” Miaka kadhaa baadaye, aligundua kuwa walikuwa na soko la nyama ya wanyamapori. Walikuwa wamekutana na watu wasio waaminifu ambao walikuwa na nia ya kununua wanyama kwa ajili ya nyama ya wanyama na viungo vya mwili. Ilionekana walikuwa wanatumia sumu fulani ambayo iliwaua tai pale pale. Hakuwahi kuwasiliana nao na hivyo hajui kama waliwahi kuacha kabisa ujangili.

Anasema ingawa marafiki zake walikamatwa na kuachiliwa, bado kulikuwa na wahalifu zaidi na uhalifu zaidi wa wanyamapori ulisababisha kifo cha tai zaidi, hakuna aliyejali sana juu ya tai wakati huo. Hivi karibuni hapakuwa na wanyama wengi waliobaki na serikali pia ilileta baadhi ya walinzi wa wanyama, ambao walisaidia kudhibiti ujangili kidogo, lakini labda wamechelewa kidogo.

Ingawa kumekuwa na visa kadhaa vya kukamatwa na kuhukumiwa kutokana na uhalifu wa wanyamapori nchini Kenya, ni kisa kimoja tu ambacho kimehusisha ndege aina ya tai.
Kulingana na ramani ya data ya #WildEye Afrika Mashariki na InfoNile na Oxpeckers Uchunguzi wa Uandishi wa Habari za Mazingira,

Paul Kimani a motorcycle rider based in Kiserian Kajiado county. 1 — *Paul Kimani mwendesha pikipiki anayeishi Kiserian, kaunti ya Kajiado.*

Safari yangu katika hatua hii haikuzaa matunda, hakuweza kuona tai na hakuna mnyama aliyeonekana. Tunaachana. Walakini, nina huzuni, nikifikiria juu ya hatima ya ndege na wanyama. Hatima iliyolazimishwa juu yao kwa sababu ya uchoyo/ubinafsi na uzembe. Hii hainizuii. Ulimwengu usio na tai ni giza. Tai wanahitaji kuokolewa na haraka.

Je, Tunahitaji Tai?

Kulingana na makala ya Netflix iitwayo Wanyama, tai ni muhimu sana katika kudumisha mfumo wa ikolojia. Wanafanya kazi chafu ya kuweka sayari yetu safi, matumbo yakiwa na asidi kama vile betri za gari huharibu bakteria yoyote na virusi wanavyokula na wananyima wadudu wanaoeneza magonjwa mahali pa kuzaliana. Tunahitaji ndege. Lakini idadi yao inazidi kushuka.

Katika miaka 15 tu, 97% ya tai wa India waliuawa, kwa sumu kwa kula mizoga ya ng’ombe waliotibiwa kwa dawa iitwayo Diclofenac

Ndege wengine wamekumbwa na hatima kama hiyo kulingana na utafiti wa makala ya Wanyama kwenye Netflix. Hili linaweza kutokea kwa Kenya kwa urahisi pia.

Ndege wengi wawindao bado wako chini ya shinikizo, wanaonekana kuwa tishio kwa mifugo na wanyama, wanateswa na wakati makazi yanaharibiwa, hupoteza chakula na makazi.

Vulture feeding on a kill. Masai Mara National Park Kenya 1 — *Tai wakila mzoga katika Hifadhi ya Maasai Mara*. Picha: byrdyak

Takwimu kutoka Hifadhidata ya African Wildlife Poisoning pia inafichua kwamba tai ndio aina/spishi ya wanyamapori wanaopewa sumu nyingi zaidi nchini Kenya tangu 2000.

Kati ya 2000 na 2020, visa 257 vya sumu vilivyohusisha vifo vya wanyamapori 8,172 vilirekodiwa, kati yao 775 tai.

Tai walichukua asilimia 49 ya matukio yote ya sumu katika kipindi hicho.

Mnamo 2020, Paula Kahumbu, Mkurugenzi Mtendaji wa WildlifeDirect na hivi karibuni mjumbe wa bodi ya Nat Geo waliandika barua ya wazi kwa Huduma ya Wanyamapori ya Kenya kusitisha Tamasha la Koroga ambalo liliratibiwa katika Hifadhi ya Kitaifa ya Hells Gate.

Hells Gate na Njorowa Gorge iliyoambatanishwa ina historia ndefu kama eneo kuu la wanyamapori. Kwa kuzingatia miamba yake ya kupendeza, ndege kwenye viota, mandhari nzuri na wingi wa wanyamapori ilionekana kuwa mojawapo ya maeneo ya thamani zaidi nchini Kenya yanayothaminiwa na vizazi ambavyo vingeweza kulifikia kwa bei nafuu na bila kutumia ya gari la magurudumu manne/4WD. Ilikuwa, na bado ni mojawapo ya maeneo tofauti kabisa kati ya maeneo yote yaliyolindwa yenye aina mbalimbali za spishi kwa kila kilomita za mraba kuliko mfumo mwingine wowote wa ikolojia usio wa ardhi oevu.

Anasema katika barua yake kwamba, “hifadhi inatokana na “Main Wall; mojawapo ya miamba ya juu zaidi katika sakafu nzima ya Bonde la Ufa la Kenya. Ni tumbo,wodi ya uzazi ambayo makumi kwa maelfu ya swifts, popo, mbayuwayu, vipanga, tai na tai wanapaswa kwenda kwenye kiota.

Tai tunaowajua kutoka kwa rekodi zilizothibitishwa za kufuatilia vitambulisho vya satelaiti huzunguka sehemu kubwa ya Kenya, kaskazini mwa Tanzania, Ethiopia na Sudan kisha kuja hapa kwenye kiota…na tunakaribia kuwaangazia wote kwenye maangamizi makubwa ya kimakosa ya idadi isiyofikirika. Tena tena.”

Ripoti ya BBC inaripoti kwamba kati ya aina/spishi 11 za tai wanaopatikana barani Afrika, 7 wako karibu kutoweka. Nchini Kenya, aina/spishi moja – tai mwenye ndevu – ina chini ya watano waliosalia kulingana na wahifadhi. Sumu imetajwa kuwa sababu kuu ya kupungua kwa idadi ya tai katika miongo 3 iliyopita kutokana na matukio mengi ya migogoro ya wanyamapori ya binadamu.

Kituo changu kinachofuata; Hifadhi ya Kitaifa ya Aberdare

Aberdare National Park entrance 1 — *Hifadhi ya Kitaifa ya Aberdare*

Abdi Mohammed, mlinzi wa Hifadhi ya Taifa ya Aberdare eneo la hifadhi katika safu ya milima ya Aberdare katikati mwa Kenya iliyopo Mashariki mwa Bonde la Ufa la Afrika Mashariki anasema, kuna wakati aliona tai katika hifadhi hiyo, lakini kulikuwa na matukio ya ujangili, hakuwahi kushuhudia hayo matukio mwenyewe, lakini wenzake walishuhudia. “Upande huu wa Aberdares, hakuna wanyama pori wengi waliobaki, wengi walikuwa wamepungua kwa sababu ya ujangili na sababu za asili, tuna tembo, chui, swala na fisi na baadhi ya aina ya ndege, nadhani tai walihamia Aberdares ya juu.ambako bado kuna wanyama kadhaa walio chini ya uhifadhi na huko, wanapata nyama”, alibainisha Abdi.

Abdi tour guide at Aberdare National Park 1 — *Abdi, mwongoza watalii katika Hifadhi ya Kitaifa ya Aberdare*

“Nilikuwa nikifurahia kutazama ndege sana hasa wakati kulikuwa na tai karibu, sio ndege wanaopendwa zaidi lakini hawapaswi kupuuzwa, cha kusikitisha ni kwamba si wengi waliosalia sasa,” Abdi alisema kwa sura ya uchungu.

Abdi, akionyesha sehemu ya vilima ambapo ndege walikusanyika siku za nyuma, wakiwemo tai

Kwenu wasomaji wapendwa, yote hayajapotea, bado kuna matumaini …

Uhifadhi wa tai

Uko ndani kabisa ya eneo la ndani la Kajiado, kuna Mlinzi wa Tai, shujaa kwa kweli, anayependa sana kuhifadhi tai. Kutana na Robert Kaai, bwana mwenye umri wa miaka 34 ambaye ana shahada ya uzamili katika Biolojia ya Uhifadhi. Ana shauku kubwa katika usimamizi wa Wanyamapori, onitholojia hasa uhifadhi wa ndege.

Tai ndio wanyama pekee wanaokula wanyama waliokufa, maana yake wanasaidia kusafisha mbuga na maeneo mengine ya hifadhi. Bila tai basi hatuna mbuga, basi hakuna utalii na Pato la Taifa mfu (Gross Domestic Product)

Griffon Vulture Gyps Fulvus one of the species at Kwenia Sanctuary. 1 — *Griffon Vulture, Gyps Fulvus, aina mojawapo huko Kwenia Sanctuary.* Picha: rwittich

Mapenzi yake kwa tai yalianza zamani sana, hadithi ya ajabu sana, alipokuwa na umri wa miaka 14, siku moja alipokuwa akichunga mifugo katika shamba la familia yake karibu na mwamba wa Kwenia Vultures, alikutana na mtaalamu wa wanyama, Munir Virani na Simon Thomset ambaye angekuwa familia yake ya pili. . Walisaidia elimu yake katika Chuo Kikuu cha Egerton, ambapo alipata digrii yake ya bachelor katika Sayansi ya Mazingira.

Aliendelea kuwakusanyia data na baadaye mwaka wa 2021 akaenda katika uhifadhi wa tai kwa kushirikiana na Kenya Birds of Prey Trust na akaishia kuunda Jumba la kwanza kabisa la Vultures Sanctuary barani Afrika lililoitwa Kwenia Vultures Sanctuary. Iko katika Kajiado, Kusini mwa Nairobi takriban 90km kutoka Wilaya ya Kati ya Nairobi. Mahali hapo ni makazi ya tai Ruppell Griffon, tai weupe nyuma/white back vultures, tai wa kiMisri, tai/Lappet faced vultures, Hooded tai na aina nyingi za tai.

Kuzungumza juu ya tai huleta wepesi kama huu kwa sifa zake.

“Ninapenda tai kwa sababu wanasaidia kupunguza kuenea kwa magonjwa ya zoonotic, ninashangazwa na ukweli kwamba wanaweza kusafiri hadi maelfu ya kilomita kwa siku moja tu. Wanaishi katika maeneo madogo katika mfumo wa ikolojia na kwa kweli tunawahitaji ndege hawa wa ajabu zaidi kuliko wanavyotuhitaji sisi”.

Vultures eating Topi Masai Mara Kenya 1 — Vultures eating Topi, Masai Mara, Kenya. Picha: Image-source

Kaai anasema tai ni aina/spishi zilizo hatarini kutoweka kutokana na tabia zao za ulaji, hula mizoga na hivyo kupata sumu kwa urahisi na pia wanaishi kwenye miamba ambayo huathiriwa na anthropogenic.

“Tai wanaoruka ni ishara kubwa ya wanyama waliokufa mahali fulani, kuuawa na wanyama wengine au kuwindwa, hivyo majangili wanawawekea sumu ili kujikinga na mamlaka, inasikitisha kwamba tai wakati mwingine wanaweza kuwindwa ili manyoya yao watengenezee mishale na hata kuamini kwamba manyoya ya tai yanaweza kutumika kuwasafisha wateja wao katika ushirikina.

A vulture enjoying a sunrise view in Amboseli National Park 1 — *Tai akifurahia mwonekano wa jua katika Hifadhi ya Kitaifa ya Amboseli*. Picha: Jonah Mutai

Kaai anatamani serikali ingewekeza zaidi katika uhifadhi wa tai kwa kutekeleza sheria kali kuhusu sumu, kufunga maeneo ya ulinzi wa tai na kusaidia kwa kusambaza/kuajiri walezi wa tai nchini kote.

“Wakenya wanafaa kufahamishwa zaidi, hasa jamii zinazoishi karibu na wanyama na ndege wa mwituni. Kwa pamoja tunaweza kusaidia kuwaokoa ndege hawa,” anabishana na mwanga wa matumaini.

Vultures feeding on a carcass in Masai Mara Park 1 — Vulture feeding on a kill. Masai Mara National Park, Kenya. Picha: byrdyak

Hebu fikiria kama tungekuwa na watu zaidi kama Kaai, wenye shauku kali ya kulinda na kuhifadhi. Wakati umefika wa kuchukua hatua. Tunahitaji tai, wanyama wa porini wanahitaji tai, kuishi kwao kunategemea kutokomeza ujangili na uhifadhi zaidi. Ikiwa tai wanaweza kutusaidia kufuatilia na kufuatilia kitendo kiovu cha ujangili, basi tunapaswa kuchukua hatua haraka. Jicho letu la tatu, tai wanatuhitaji, wanyama wanatuhitaji. Sote tuna Robert ndani yetu, tunahitaji tu kuiwasha na kuchukua HATUA.

Usaidizi wa uendelezaji na utengenezaji wa hadithi makala hii ulitoka kwa InfoNile, kwa ushirikiano na Oxpeckers na Mtandao wa Uandishi wa Habari wa Earth Journalism Network kwa ufadhili kutoka kwa JRS Biodiversity Foundation.